بررسی تطبیقی آموزش زبان انگلیسی سازمانی در ایران و برخی کشورهای غیر‏انگلیسی زبان از دید مدیران آموزش سازمان‌های بزرگ ایرانی (قسمت دوم)

پیشینه تحقیق

در روزنامه مورنینگ پست چین جنوبی (South China Morning Post) در ماه‌­های می سال 1999 و دسامبر 2002، دولت هنگ‌­کنگ ضمن اعلام هشدار نسبت به ضعف بخش تجارت در مهارت زبان انگلیسی ، این امر را عامل کاهش قدرت رقابت کشور با سنگاپور، رقیب دیرینه خود و کشور چین که در آنجا وضعیت زبان انگلیسی به سرعت رو به بهبود است ذکر می‌­کند. دولت هنگ‌­کنگ عدم رضایت فزاینده خود را از وضعیت مهارت زبان انگلیسی در میان کارمندان فارغ التحصیل دانشگاهی به انحای مختلف تکرار کرده است. (نظرسنجی اتاق بازرگانی امریکا، 2001؛ چو، 1999؛ نظرسنجی اداره آمار و سنجش هنگ­‌کنگ؛ روزنامه مورنینگ پست چین جنوبی، 1999؛ کمیته پایدار آموزش و تحقیقات زبان دولت هنگ‌کنگ، 2003)

دولت هنگ‌­کنگ در همین راستا، طی سال­های 2000 تا 2004 اقدام به پیاده‌­سازی طرح‌­های تشویقی و آگاه­‌سازی مختلفی کرد تا بتواند سطح زبان انگلیسی فعالان عرصه تجارت را ارتقا دهد.

این سلسله اقدامات که توسط کمیته پایدار آموزش و تحقیقات زبان دولت هنگ­‌کنگ با هدف تقویت مزیت­ رقابتی کشور در تجارت، بازار مالی و صنعت گردشگری صورت گرفت، ضمن افزایش آگاهی نیروی کار این کشور نسبت به موضوع شرایط ارتقای کیفیت استانداردهای زبان انگلیسی نیز فراهم گردید. (خنگ شوان چو، 2005)

به گفته  چو (2005) در هنگ­‌کنگ آموزش زبان انگلیسی در سطح نهادها و موسسات مالی از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است. علت این تاکید، ضعف گسترده این بخش در مهارت بکارگیری زبان انگلیسی و کاهش اثربخشی و افزایش بهره­‌وری این صنعت کلیدی کشور است. طبق برآورد دولت در سال 2001 برای نیروی مورد نیاز در بخش خدمات مالی تا سال 2007 که در سال 2003 انتشار یافت، فقط 18 درصد نهادهای مالی از مجموع 6748 نهاد و موسسه مالی برنامه مدونی برای آموزش زبان انگلیسی به کارکنان خود در این بخش داشتند و جالب اینکه فقط 21 درصد از آنها بودجه آموزشی مورد نیاز را در اختیار داشتند. چو (2005) می­‌گوید این موضوع که مانع تحقق و شکوفایی کشور هنگ‌­کنگ در عرصه بازار خدمات مالی می­‌شود انتظار می­رود از سوی دولت چاره اندیشی شود.

برای رفع این معضل و دستیابی به اهداف کلان کشور، دولت هنگ­‌کنگ برای تمامی کارکنانی که اقدام به گذراندن دوره‌­های زبان انگلیسی با هدف زبان انگلیسی موردنیاز محیط کار خود نمایند یارانه­ای معادل 50 درصد شهریه دوره را اختصاص داده است.

در طی برگزاری این طرح که با بودجه 50 میلیون دلار هنگ­‌کنگ صورت گرفت، تا پایان دسامبر 2003 تعداد 15500 نفر آموزش دیدند و به سطح استاندارد مورد قبول دولت دست پیدا کردند.

به موازات این طرح از سال 2002، صندوق آموزش مستمر وابسته به دولت برای آموزش زبان انگلیسی و دو زبان دیگر مخصوص جنوب شرق آسیا ویژه افراد 60 – 18 سال بودجه­ای معادل 5 میلیارد دلار هنگ­‌کنگ تخصیص داد. (کمیته پایدار کمیته آموزش و تحقیقات زبان دولت هنگ‌کنگ، 2004)

پس از اشاره به نمونه‌­هایی از وضعیت کشور هنگ‌­کنگ می­‌توان به کشور چین اشاره کرد که یونگی زو (1998) در کنار عوامل مهم و سرنوشت‌­ساز بر موفقیت اقتصادی کشور چین در دهه­‌های اخیر به وجود برنامه‌­های راهبردی دولت برای سازمان­‌ها و متخصصان کشور اشاره می­‌کند. وی نقش متخصصان و مدیران ارشد مجرب چینی را که قدرت تکللم به زبان انگلیسی داشته‌­اند را در این پیشرفت درخور توجه می­‌داند. زو (1998) این افراد را در مسیر پیشرفت کشور به سان پل ارتباطی چین با دنیای پیرامونش لحاظ کرده است.

این ارتباط دوسویه ضمن انتقال دانش و تخصص کشورهای پیشرفته به چین، نقش ایجاد کننده فرصت برای صادرات محصولات و خدمات این کشور را نیز فراهم ساخته است. در همین جا، او اشاره دارد که افزایش قدرت رقابت کشورش در زمینه­‌های فوق و علی‌­الخصوص در تعامل با کشورهای توسعه یافته نیازمند افزایش متخصصان و مدیران ارشد مجربی است که توان برقراری ارتباط موثر در زبان انگلیسی را داشته باشند.

در مثال­‌های دیگری که در این زمینه می­‌توان بیان کرد آموزش 80 درصدی نیروهای پلیس چین برای بازی­‌های المپیک 2008 بود که تمامی آن‌ها الزام به گذراندن آزمون شفاهی زبان انگلیسی در سطوح مقدماتی Basic  داشتند. از این میان 6 هزار نفر از این افراد می­بایست سطح متوسط Intermediate و تعداد 300 نفر از افسران ارشد تا سطح پیشرفته Advanced را احراز می­کردند. پروژه آموزش زبان انگلیسی برای آمادگی المپیک سال 2008 پکن را موسسه بین­‌المللی EF (Education First) به نقل از وب سایت موسسه در سال 2008 عهده‌­دار بود. مثال دیگر، تلاش شانگهای برای ارتقای سطح زبان انگلیسی شهروندان خود برای نمایشگاه سال 2010 است. (گردل، 2006)

یکی دیگر از نتایج خط مشی دولت چین در ارتقای سطح زبان انگلیسی جامعه پیش­بینی تعداد 200 میلیون شهروند برای سال 2005 بوده است که بتوانند از زبان انگلیسی استفاده کنند. بر همین اساس کاچرو (2004) با اشاره به این پیش­بینی که آن را ناشی از خط مشی جدید دولت در زبان‌­آموزی می­داند، افزایش سالیانه 20 میلیون نفری این جامعه است که تا چند سال آینده امکان پیشی گرفتن تعداد زبان­‌آموختگان چینی از کشور هند را فراهم می­آورد.

حال پس از بررسی اهمیت امر تجهیز منابع انسانی در عرصه تجارت به مهارت زبان انگلیسی و مرور نمونه­هایی از تصمیمات دولت­ها در سطح ملی، به بررسی شیوه آموزش زبان و برخی راهکارهای تجربه شده در سازمان­ها پرداخته می­شود که ترسیم کنندگان نقش اقتصادی کشورها در عرصه بین‌المللی تلقی می­‌شوند. در این بررسی زبان انگلیسی که در حال حاضر به زبان کسب و کار بدل شده است،  تاکید برکشورهای غیر انگلیسی زبان بوده است.

اولین سوالی که در مسیر تحقق اهداف سازمان­ها برای برنامه‌­ریزی دوره­‌های آموزش زبان انگلیسی ضروری می‌­نماید، اینست که انتظارات کارفرمایان و سیاست­‌گذاران سازمان­‌ها از زبان انگلیسی کارکنان خود در محیط کار چیست و مهارت­های کاربردی در این زمینه کدامند؟ (کارنوال، گاینر و ملتزر، 1990؛ تیلور، لو و دراپر، 1994)

آنچه در بررسی تحقیقات مختلف در این زمینه به چشم می­‌خورد شیوه نیازسنجی است که در برنامه­‌‌ریزی آموزش زبان انگلیسی برای آن اهمیت خاصی قائل شده‌­اند. در نمونه دوره‌­هایی که در سطح کشورهای اروپایی و اسکاندیناوی، ژاپن، چین، هنگ­کنگ و فیلیپین انجام شده است (چو، 2005؛ لوهیالا-سلمینه و دیگران، 2005؛ زو، 1998؛ کاولینگ، 2006؛سو-موی و مید، 2000؛ لتونن وکارجالاینن، 2008؛ روجرسون-رول، 2006؛ ژنگ، 2006)  این موضوع بیشتر روشن می‌­شود.

در تمامی موارد فوق نیازسنجی در چندین مرحله صورت گرفته و روش­‌های مختلف برای گردآوری اطلاعات مورد نیاز به­کار رفته است. گرچه اقدام به توزیع، تکمیل و گردآوری و تحلیل پرسش­نامه در مرحله اول صورت پذیرفته است، به علت عدم شناخت افراد از زبان انگلیسی و علی‌­الخصوص عدم آگاهی آنان از زبان انگلیسی ویژه محیط کسب و کار نتایج قابل اتکایی را حاصل نکرده است. در این میان، روش مشاهده، مصاحبه عمیق، و بررسی اسناد و مدارک مکالمات و مکاتبات از بهترین روش­های ثمر بخش بوده است.

در اینجا نتایج برخی از این نیازسنجی­‌ها مربوط به صنایع مختلف ارائه می­‌شود. این صنایع شامل صنایع سنگین،  شیمیایی، نساجی، بانکداری و مخابرات می­گردد.

در نمونه‌­آماری که توسط چو (2005) در صنعت بانکداری صورت گرفته است، غالب افراد تمایل خود را برای دوره‌­های 1 تا 2 روزه ابراز کرده­اند که بتواند بیشتر فرصتی را برای مکالمه فراهم آورد. علت این درخواست حجم سنگین کاری است که مانع از گرایش به دوره­های دو تا سه ماهه غیر فشرده شده است و از سوی دیگر تمایل برای دوره­های مکالمه، سهل الوصول بودن نتیجه آن نسبت به مهارت نگارش در زبان انگلیسی است. علت دیگری که برای انگیزه پایین افراد برای دوره­های بلند مدت و دشوار ذکر شده است، عدم علاقه کارفرمایان­شان به سرمایه­گذاری بر روی آموزش کارکنان است که در نتیجه “گفته­شان با عمل­شان” تطابق ندارد و این سرمایه­‌گذاری را برای ارتقای مهارت­‌های شغلی کارکنان انجام نمی‌دهند و در صورت انجام نیز، ساعات کاری و فشار حجم کاری بالایی را به کارکنان تحمیل می­‌کنند.

مطالعات مشترک مارشان و پیکاری (2002) در فنلاند موکد نیاز به کسب یک “چهره حرف‌ه­ای” از سوی کارفرمایان و کارکنان را بیان می­‌کند. تشخیص این نیاز به همراه ضرورت آماده شدن برای دنیای پیچیده تجارت که با رشد فراینده­ای به راهبردها و تاکتیک­‌های دقیق­‌تر و پیشرفته­­ برای مواجهه با تغییرات نیاز دارد، مطرح می­‌گردد. در یافته­‌های این دو، از زبان انگلیسی به عنوان عنصری ماهوی در بحث تجارت بین‌­المللی و علی­‌الخصوص تجارت در سازمان­‌های چند ملیتی نام برده شده است و کسب مهارت در فنون مذاکره، ارتباطات مکتوب الکترونیکی، جلسات و صور گوناگون ارتباطات (communication) به عنوان کاربردهای اصلی زبان انگلیسی برای خلق چهره حرف‌ه­ای آمده است. این محققان همسو با پلانکان و لوهیالا-سلمینه و دیگران در اروپا، راجرز، وانگ و کانر در امریکای شمالی و چو و راجرز و دیگران در آسیا به این نکته اشاره دارند که لازم است مواد درسی و آنچه به کارکنان تدریس می­شود برگرفته از راهبردهای موثر ارتباطی مورد نیاز و پرکاربرد سازمان باشد که بتواند پاسخگوی نیاز دنیای پیچیده تجارت امروز باشد. در ادامه، مارشان و پیکاری (2002) آشنایی با فرهنگ اجتماعی و تجاری کشور مقصد را از اهمیت بالایی در بافت تجارت بین‌­الملل می­‌دانند.

نکته ارزشمند دیگری که در نیازسنجی، جرمی دیوید کاولینگ (2006) در پروژه آموزش زبان انگلیسی شرکت معظم صنایع سنگین میتسوبیشی که در تاکاساگو ژاپن واقع شده است، به چشم می‌­خورد عدم پیروی از روال­‌های معمول آموزش زبان انگلیسی در آموزشگاه­‌ها و موسسات دنیا در تعیین نیاز به زبان انگلیسی صرفا بر اساس سطوح تسلط به زبان عمومی مانند مقدماتی، متوسطه و پیشرفته است.

هرچند تمامی آموزش­‌های زبان انگلیسی از هر نوعی که باشد به لحاظ دشواری در قالب یکی از سطوح استاندارد تعریف شده قرار خواهد گرفت، وی از ذکر عبارات مبهم مقدماتی و متوسطه و پیشرفته در برنامه‌­ریزی زبان انگلیسی سازمانی خارج شده و به اصطلاح با خلاقیت و خارج از چارچوب­‌های متداول طرحی نو تنظیم می‌­کند که دقیقا منطبق بر نیازهای شرکت میتسوبیشی پایه‌­ریزی شده است.

نکته دیگری که ذکر آن ضروری است، پرهیز کاولینگ (2006) از انتخاب صرفا یک کتاب از پیش تعیین شده برای نیازهای شرکت به عنوان سرفصل دوره‌­ها است. شایان ذکر است، شرکت هدف خود را فراگیری زبان انگلیسی کاربردی برای مواجهه با امور تجاری تعیین و زمان مطلوب برای تحقق این هدف را مدت 3 سال اعلام کرده است. وی زمان و هزینه و نیز عدم اطلاع سازمان­‌ها به عنوان مشتریان از ضرورت نیازسنجی و دشواری نیازسنجی در زبان عمومی برای موسسات را چهار عامل اصلی عدم تمایل اکثر موسسات آموزش زبان و یا سازمان­‌ها به طراحی دوره اختصاصی منطبق بر نیاز واقعی آموزشی در سطح بین­‌المللی معرفی می­‌کند. (گاردنر و وینزلو، 1983؛ لانگ، 2005؛ ریشتریش، 1983؛ وست، 1994)